Piet Lombaerde      14-04-1998

In heel wat publicaties (cf. F. Blockmans, W. Couvreur e.a.) wordt de datering van het zogenaamd huisnummerplan van Antwerpen, dat in het stadsarchief bewaard wordt, in verband gebracht met de bevolkingstelling van het jaar IV (1796). J. De Belder merkt echter reeds in 1977 op dat de nummering van de huizen op het plan niet met deze van de telling van 1796 overeenstemt, en weerlegt vervolgens de hypothese dat het huisnummerplan en de bevolkingstelling van 1796 met elkaar iets te maken hebben.

Blockmans noch De Belder konden nochtans een juiste datering vooropstellen omdat zij niet in kennis waren van het bestaan van het contract, volgens hetwelk dit plan werd opgesteld. Dit wordt bewaard in het Rijksarchief te Antwerpen.

Op 26 juli 1801 laat maire Jean Werbrouck aan de prefect d’Herbouville weten dat citoyen Du Bray, geograaf-landmeter, een voorstel indient om “een plan van de stad op te stellen, met een nauwkeurigheid die een ander tot nu toe nooit bereikt heeft”. Het stadsbestuur is hierin zeer geïnteresseerd om volgende redenen: het document zou nuttig zijn bij het innen van belastingen en dank zij dit plan zouden de rooilijnen van straten en pleinen eindelijk exact kunnen vastgelegd worden.

Op 2 september 1801 sluiten Du Bray (of Dubray) en Werbrouck een contract af, dat op 7 september daarop door de prefect wordt goedgekeurd. Volgens dit contract diende Du Bray een kaart op schaal 1/4000ste van de vijf stadswijken en een kaart op een kleinere schaal (genaamd “grand aigle d’Hollande”) op te stellen, en daar een proces-verbaal van de percelen bij te voegen. De tweede kaart wordt thans in het Antwerpse stadsarchief bewaard, gesigneerd door Du Bray en gedateerd op het jaar X (1801-1802). Maar ook het proces-verbaal wordt bewaard en bevat per wijk gegevens over de huisnummers, de gevellengten, de naam van de eigenaar, de straatnamen en de natuur of aard van de eigendommen. De nummers stemmen niet overeen met deze van de telling van het jaar IV.

Hetzelfde contract stipuleert dat Du Bray er zich toe verbindt om onafhankelijk van vorige kaarten, op grotere schaal plannen op rolstok van de wijken 1 tot 4 op te stellen. De schaal wordt echter in het contract niet vermeld, maar uit een opdracht verleend aan François Verly op 5 februari 1802 blijkt dat deze een verfraaiingsplan diende op te stellen op schaal l/80Oste, op basis van de opnames van Du Bray. Deze schaal stemt overeen met de vier thans bewaarde “huisnummerplannen”, bewaard in het Antwerpse stadsarchief.

Als datum ante quem non kan thans deze van het contract van Du Bray gelden, namelijk 7 september 1801. Uit dit contract blijkt dat de geograaf negen maanden tijd kreeg om zijn opdracht te voltooien. Mogelijk waren de plannen dus voor 7 juni 1802 klaar, zodat Verly ze kon gebruiken. Indien deze plannen echter kopieën zijn van deze van Du Bray, die door landmeter Beaulieu werden opgesteld in opdracht van d’Herbouville maar het stadhuis nooit hebben verlaten, dan geldt als datum antequem voor deze kopie het voorjaar 1804.

De bewering van J. De Beider is dus juist: de huisnummerplannen hebben niets te maken met de bevolkingstelling van het jaar IV. Hun datering is recenter dan deze van 1796 en situeert zich tussen 7 september 1801 en 7 juni 1802, tenzij het kopieën zijn.

De juiste datering van het huisnummerplan van Antwerpen