Hun 46 jaar durende relatie kende vele ups en downs. Daarin speelden het leeftijdsverschil van 26 jaar, de verscheidenheid van karakter en botsende ambities onbetwistbaar een rol. Het gaat om twee gedeeltelijk parallelle levens, die ondanks alle successen, elk van hun kant doorkruist werden door een aantal frustraties.
Het leven van Camille Huysmans, die men dikwijls voorgesteld heeft als een cynicus, werd voor een deel gedomineerd door een aantal trauma’s. De mislukking van de vredesdroom van Stockholm 1917, met als gevolg Camille’s depressie in Engeland en de voor hem gesloten deuren van het Brussels Volkshuis in 1918, zou lang blijven nawerken. De Antwerpse redplank brengt hem tot een burgemeesterschap, dat hij aanvankelijk niet gewild had. Op een gegeven moment gaat het hem nochtans even nauw aan het hart liggen als het internationaal socialisme of de strijd tegen het fascisme, die hem verplichten in mei 1940 de wijk de nemen.
Dat na de Tweede Wereldoorlog heropgenomen burgemeesterschap, wordt hem, in zijn geest, op een oneerlijke manier ontfutselt door een samenspel van zijn poulain Craeybeckx en diens jeugdvriend P.W. Segers. Ook dit trauma blijft lang nawerken. Grandioos gevierd door gans de socialistische beweging in 1951 wordt hij in 1954 terug Kamervoorzitter. Vier jaar later wordt hem dat voorzitterschap door zijn oude liberale bondgenoten « ontnomen ». Camille’s aangeboren zin tot fabuleren vergroot aanzienlijk met de voortschrijdende ouderdom. De vrees voor een nieuw wereldconflict in de periode van koude oorlog doet Camille soms zijn kritische zin verliezen tegenover communistisch gerichte vredesactivisten. En zijn hoop de eerste honderjarige parlementariër te worden, wordt de bodem ingeslagen.
Was Lode Craeybeckx een dichter verdwaald in de politiek ? Uit rechtvaardigheidsgevoel wordt hij gedreven naar de Vlaamse zaak, naar het socialisme en naar de rechtsstudie. De herinnering aan zijn activistisch verleden, met bijhorende veroordeling, sleept hij blijvend met zich mee. Aanvankelijk journalist om den brode, wordt hij weldra sterk aangetrokken door de stiel, waarin hij vorm kan geven aan zijn levendige belangstelling voor het internationaal gebeuren. Aangezet zich in te schrijven aan de Balie, wordt hij, als plots populair assisenpleiter, verleid door de lokroep van grote politieke ambities. De omstandigheden waarin zijn, toegezegd, Antwerps burgemeesterschap afgeremd wordt, stort hem even in diepe vertwijfeling. Maar ook op de hoogtepunten van zijn politieke loopbaan, als Antwerps burgervader, voelt hij zich dikwijls onbegrepen , eenzaam en in de steek gelaten door zijn vrienden. De vrees voor de gevolgen van ordehandhavingsproblemen, met gebruik van geweld, terroriseren hem meer dan eens. Meegesleept door zijn natuurlijke welsprekendheid laat hij zich soms verleiden tot eindeloze improvisaties, die doel missen. Middelheim, de bescherming van de Vlamingen in Brussel, het spellingsvraagstuk, zijn welkome afleidingen tegen het frustrerend gevoel, dat zelfs het burgemeesterschap van Vlaanderens grootste stad, weinig werkelijke macht geeft aan de uitoefenaar van dat ambt.
Afstand in tijd en kritisch historisch onderzoek leiden vanzelfsprekend tot relativering. Het bevestigt enkel wat we al lang weten : er zijn geen onfeilbare helden en aan moderne heiligenlevens hebben we niet veel. Maar zij die, zoals Huysmans en Craeybeckx, elk op hun manier, iets concreet hebben kunnen verwezenlijken van wat zij zich in de aanvang van hun bewust leven als idealen gesteld hadden, zijn sterke figuren. Ook al was het door hen verwezenlijkte beperkt en afgezwakt door omstandigheden of door de grenzen van hun mens-zijn. Duidelijke krachtlijnen in een bestaan kunnen doortrekken en bakens definitief verzetten, dat kenmerkt de echt grote mannen die zij waren.
De onderlinge relatie Camille-Lode bleek opeenvolgend gebaseerd op bewondering, aantrekkingekracht, ontgoocheling, kritische wisselwerking en wederzijdse eerbied. Ongetwijfeld was ze ook een van de merkwaardigste politieke relaties in de hedendaagse geschiedenis van ons land en van de Scheldestad.
Bibliografie:
Camille Huysmans en Lode Craeybeckx (1922-1968): het verhaal van een politieke relatie in goede en in kwade dagen