Het Antwerpse vervolgings- en criminaliteitspatroon veranderde – net als elders in de Nederlanden – grondig tijdens de late middeleeuwen. Ordonnanties uit het begin van de vijftiende eeuw wijzen op een andere houding ten opzichte van rondtrekkende vagebonden. Stilaan was er zelfs sprake van een verregaande marginalisering van de armere lagen uit de bevolking. Die nieuwe mentaliteit is duidelijk zichtbaar in de houding van de stedelijke magistraat. Vagebonden en bedelaars werden als maatschappelijk vuil afgeschilderd. Ook op andere vlakken was er sprake van een verstrenging.
Vanaf de eerste helft van de vijftiende eeuw zijn de eerste tekenen duidelijk van een ‘moreel reveil’. Daarop wijst onder andere de hardere aanpak van prostitutie. Bordelen werden steeds meer uit het stadscentrum geweerd. Op hetzelfde moment ging de magistraat ook haar beleid aanpassen ten opzichte van religieuze dissidenten. Daarmee werd de basis gelegd voor de religievervolgingen van de zestiende eeuw. De meest opmerkelijke vaststelling heeft echter te maken met geweldplegingen. Vanaf de vijftiende eeuw is er sprake van een sterke daling van het aantal gewelddadige conflicten in de stad. Ook die tendens was geen uitgesproken Antwerps patroon maar moet gezien worden in het licht van een Europese evolutie.
Hoewel de veranderingen in het Antwerpse vervolgingspatroon steeds te plaatsen zijn in internationale processen, is er ook sprake van een zekere eigenheid. Zo zorgde de groei van de Antwerpse metropool voor een aantal typisch grootstedelijke problemen. De economische opgang van de stad oefende bijvoorbeeld een sterke aantrekkingskracht uit op allerlei landlopers en immigranten. Dat valt onder andere af te leiden uit het groot aantal vervolgde bedelaars in de Antwerpse gerechtelijke bronnen. Diezelfde economische bloei lokte daarnaast ook internationale zwendelaars en fraudeurs. De schaal van dit soort illegale activiteiten vertoonde dezelfde opwaartse curve als de legale handel. Antwerpen bood zijn inwoners en bezoekers echter ook een aantal voordelen.
Door de snelle groei van de stad werd de magistraat bijvoorbeeld al vroeg met allerlei samenlevingsproblemen geconfronteerd. Sneller dan in vele andere steden ging men daartegen maatregelen uitvaardigen. Het morele reveil van de late middeleeuwen is daarom al erg vroeg zichtbaar in Antwerpen. De snelle afname van geweld in Antwerpen moet eveneens worden gezien als een gevolg van de snelle verstedelijking. Hoe contradictorisch het vandaag ook mag klinken: het was net de snelle stedelijke groei en de hoge immigratiegraad die aan de basis liggen van de pacificering van het stedelijk samenleven.