Centrale vraagstelling is hoe het Scheldeverhaal door de Fransen is gebruikt om hun gezag te legitimeren. Spreker behandelt drie deelkwesties.
De geschiedschrijving over de Schelde tot dan. De sluiting van de Schelde staat centraal in het verhaal van de stad. Het betekent het verval van de handel en de fixatie hierop heeft ertoe geleid dat de stad een aantal kansen heeft verkeken op het vlak van industrialisering. Zowel schilderijen als taferelen tijdens een Blijde Inkomst of intrede van een nieuwe landvoogd beklemtonen de problematiek van de geketende Schelde die door een nieuwe vorst moet bevrijd worden. Reizigers die in de 18de eeuw Antwerpen bezoeken, zien en beschrijven het verval.
Hoe proberen de Fransen zich te bedienen van dit verhaal? Zij zijn een bezetter maar zoeken steun bij de bezetten. De bevolking ondergaat de bezetting niet volledig passief alhoewel de plechtigheden en de feesten van de Fransen weinig aanhang kenden. Een aantal gezagsdragers zullen in de periode 1794/95 met de Fransen samenwerken.
Hoe wordt omgegaan met de geschiedenis in die periode? Bepaalde thema's die rond 1830 aan de orde kwamen, kennen een aanloop in de Franse tijd.
Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen de periode van de revolutie voor 1799 en het Napoleontisch regime. Reeds op 16 november 1792, terwijl de troepen nog bezig zijn met op te rukken in de Zuidelijke Nederlanden, beslist de conventie tot de heropening van de Schelde, dit ondanks protest van de Franse havens, die beducht zijn voor de concurrentie van Antwerpen, en Groot-Brittannië dat meteen de oorlog verklaart. Er zijn twee legitimatiegronden voor deze beslissing:
1) Het natuurrecht: iedere rivier is van de staten die eraan liggen en moet vrij zijn.
2) Politiek: legitimatie van de bezetting. Eén en ander wordt via een groot feest in de verf gezet.
Hoe dan ook wil men teruggaan naar een ideale toestand, breken met het verleden toen het ancien régime de oorzaak was van de ondergang van de stad. Daarbij worden allerlei symbolische daden gepleegd om de breuk met het verleden duidelijk te maken: vernietigen van gebouwen, invoering nieuwe kalender, nieuwe wetgeving en planten van de vrijheidsboom.
Men organiseert allerlei optochten op de Schelde, terwijl de beurs die symbool stond voor de teloorgang van de handel ook een plek is waar feestelijkheden worden georganiseerd. Recuperatie van de wagens van de Ommegang: Reus als symbool van de Franse natie, Walvis, Zeeschip en Neptunus, uiteraard met Franse kleuren en symbolen opgetuigd. Ook inspelen op de stad als centrum van de kunsten: snel heroprichting van de academie en prijsuitreikingen gelardeerd met revolutionair discours.
Zoals gezegd slaat dit alles niet aan bij het brede publiek.
Onder Napoleon wordt de staat geïdentificeerd met de Franse monarchie voor de revolutie:
- Napoleon is de vervuller van de Franse geschiedenis. Scheldediscours blijft op het voorplan maar nu is Napoleon de held, de bevrijder.
- Ook bij prijsuitreikingen in de academie is Napoleon de held.
- Aankomen van Napoleon in Antwerpen gebeurt over de Schelde waarbij de gelijkenis met een Blijde Inkomst niet ontoevallig is.
- Militaire functie van Antwerpen is een nieuw element: Frankrijk dat de stad beveiligt.
De continentale blokkade is de schuld van de Britten.
Spreker merkt tijdens de vragen op dat de Franse revolutionairen die voor hun eigen verhaal terug naar de glorieuze tijd van Gallië toe willen, voor Antwerpen een heel apart parcours hebben uitgetekend waarbij de zestiende eeuw als de ideale periode wordt voorgespiegeld. Dit is in ieder geval uniek in de Zuidelijke Nederlanden. Het Napoleontisch regime zal ook in andere landen proberen zich te legitimeren gebruik makend van de landelijke geschiedenis.
I.D.