De recente opgravingen van de Spaanse Omwalling zijn een ideale gelegenheid om de aandacht te richten op de rechtstreekse aanleiding voor dit grootse project: de aanval van Maarten van Rossum op Antwerpen in 1542. Spreekster schetst eerst de bijzondere positie van Antwerpen in de Nederlanden, als veruit de rijkste, grootste en economisch dominante stad. Ze werd echter nog steeds 'beschermd' door middeleeuwse omwallingen die niet opgewassen waren tegen metalen kanonskogels. Deze versterkingen waren bovendien slecht onderhouden.
Maarten Van Rossem trok ten strijde tegen Karel V in dienst van Frankrijk. Op 12 juli 1542 was er de oorlogsverklaring en dan ging het snel: op 24/7 verslaat hij Oranje te Brasschaat, o.m. door de ruiterij te besluipen, wat heel ongebruikelijk was in die tijd en vooral als laf werd beschouwd. Op 25/7 staat hij aan het Willibrordsveld, op 27/7 rukt hij op naar de Rode Poort maar op 28/7 trekt hij, de omgeving brandschattend en plunderend, af.
Kort voorafgaand aan het beleg had de stad zich wel georganiseerd in verschillende vendels gerecruteerd vanuit de wijken. Vrouwen hadden zich ingezet om met aarde de wallen te versterken. En de stad had in de omgeving ook gebouwen afgebrand. De gevolgen waren niet gering:
1° Na het kortstondige beleg zouden snel plannen uitgetekend worden om nieuwe wallen te bouwen (de “Spaanse” vestingen, in feite volgens Italiaanse principes).
2° Het stadhuis, dat men normaal eerder zou gebouwd hebben, zou pas in 1561 worden gezet in renaissancestijl.
3° De figuur van Maarten Van Rossem zou lang nazinderen in het collectief geheugen via een stroom van pamfletten.
4° Twee merkwaardige artefacten brengen de plundering door Van Rossem in beeld en verdienen een nadere studie: het mysterieuze palmhouten doosje uit het museum Mayer van den Bergh, als het imposante schilderij dat Constantijn Francken bijna 150 jaar later maakte (MAS).
Na de lezing volgde een interessante discussie, o.m. over de vraag waarom Van Rossem de stad niet echt heeft aangevallen terwijl die toch niet zo goed te verdedigen was. Daarbij werden de diplomatieke achtergronden bekeken. Overigens zou Van Rossem in 1545 als generaal in dienst treden van Karel V, iets wat onwaarschijnlijk zou geweest zijn moest hij diens kroonjuweel, Antwerpen, hebben afgepakt.
I.D.
Voor de presentatie (in pdf) van deze lezing: klik hier!